Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej

---

Historia

„Informacja z 1536 roku wskazuje na rozpoczęcie budowy murowanego dworu alkierzowego przylegającego do starszego drewnianego obiektu. W 1622 roku książę Aleksander Ludwik Radziwiłł rozpoczął proces konstrukcji dużego zespołu zamkowego, podpisując umowę z muratorem lubelskim, Pawłem Franciszkiem Murzynem (Negronim).

W rezultacie powstała trzykondygnacyjna budowla pałacowa, mająca plan zbliżony do kwadratu, o wymiarach 41 × 31 metrów, która została wzbogacona o cztery pięcioboczne wieżyczki w narożach oraz loggię na froncie. Zespół bramny, który miał upamiętniać zwycięstwo polskich wojsk pod Chocimiem, belundił w latach 1674–1680 lub około 1684 roku.

Około 1700 roku do zespołu dodano barokowe oficyny pałacowe: zachodnią i frontową, jak również pawilony ogrodowe, takie jak apteka czy laboratorium, a całość otoczyły fortyfikacje bastionowe. W okresie zarządzania przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową, która kierowała Białą do 1746 roku, brama została uzupełniona o dekoracyjną attykę, a wnętrza oraz otoczenie pałacu doczekały się ozdób.

Od maja 1747 roku Białą zarządzał Hieronim Florian Radziwiłł, który prowadził prace projektowe mające na celu przekształcenie zamku w siedzibę godną magnata o królewskich ambicjach, choć realizacja tych planów nie została w pełni zrealizowana. Największe prace z tego okresu miały miejsce w 1749 roku według projektu saskiego architekta, Johanna Heinricha Klemma.

Późniejsza przebudowa miała miejsce w latach 1760–1762, a jej autorem był nowy właściciel – Michał Kazimierz Radziwiłł Rybeńko. Modernizacja polegała na podwyższeniu loggii o jedną kondygnację oraz przerobieniu dachu na dwupołaciowy, co miało wpływ na architektoniczny wygląd budowli. W ten sposób, na początku XVIII wieku, zespół zamkowy w Białej osiągnął swój ostateczny styl.

Jednakże w 1764 roku miała miejsce dewastacja zamku, którą wywołał najazd oddziałów starosty Jana Mikołaja Chodkiewicza. W 1883 roku, kiedy pałac był już w znacznej ruinie, został rozebrany. Zachowane fortyfikacje ziemne stanowią rzadki przykład umocnień „szkoły staroholenderskiej”.

W lipcu 2020 roku zakończono kompleksową renowację rezydencji, która obejmowała odtworzenie umocnień obwarowań, budowę bramy koszarskiej oraz drewnianego mostu. Usunięto niektóre drzewa rosnące na umocnieniach, dokonano nasadzeń roślin ozdobnych, a także wyprowadzono ruch samochodowy z okolic pałacu. Ponadto, wyeksponowano zarysy murów zamku w gruncie.

Zachowane budowle

W zespole pałacowo-parkowym Radziwiłłów w Białej Podlaskiej zachowało się wiele interesujących budowli, które świadczą o bogatej historii tego miejsca. Oto najważniejsze z nich:

• Na początku, zwracamy uwagę na bramę wjazdową, której budowa datowana jest na IV ćwierć XVII wieku. Jej fasada zaprojektowana w stylu łuku triumfalnego otacza prostokątne wnętrze. Kolumnową konstrukcję zdobią liczne dekoracyjne elementy, takie jak popiersia, panoplia oraz płaskorzeźby.
• Wieża wjazdowa, znana także jako wartownicza, powstała w I połowie XVII wieku. Jest połączona z bramą wjazdową ćwierćkolistą szyją bramną. Jej charakterystyczny barokowy hełm sprawia, że wieża ta dominuje w panoramie miasta. Budowla posiada sześć kondygnacji i obecnie (w 2024 roku) stanowi siedzibę Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej.
• Trzy oficyny, zbudowane przed 1709 rokiem, obecnie flankują dawny dziedziniec paradny, który w XIX wieku przekształcono na park miejski. W północno-wschodniej oficynie znajduje się Miejska Biblioteka Publiczna, natomiast w północno-zachodniej Zespół Szkół Muzycznych I i II stopnia im. Fryderyka Chopina oraz Biblioteka „Barwna”. Zachodnia oficyna to siedziba Ośrodka Edukacji i Rozrywki „Multicentrum”, Delegatury Lubelskiego Oddziału Wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia, a także Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej oraz biur i wystaw czasowych Muzeum Południowego Podlasia.
• Wschodnia wieżyczka, pochodząca z I połowy XVII wieku, została zaprojektowana w stylu barokowym. Ma plan kwadratu i jest przykryta kopułą z latarnią. Wolnostojąca w głębi parku, posiada wnętrze z dachem namiotowym. Renowacja ujawniła sgraffitowe zdobienia z czterema orłami radziwiłłowskimi w medalionach. Zachował się także otwór wejściowy do pałacu, pierwotnie prowadzący przez galerię, która została rozebrana w XIX wieku. Obecnie w wieżyczce można zobaczyć wystawę archeologiczną.
• Kaplica zamkowa pod wezwaniem św. Jozafata Kuncewicza, datowana na około 1620 rok, jest orientowana i charakteryzuje się sklepieniem kolebkowym oraz dwuspadowym dachem. W zachowanej polichromii z II ćwierci XVII wieku można dostrzec pozostałości historycznego wystroju. To w tej kaplicy spoczywały relikwie św. Jozafata.

Te elementy architektoniczne stanowią nie tylko świadectwo historii, ale także przyciągają licznych turystów, którzy pragną poznać bogate dziedzictwo kulturowe Białej Podlaskiej.

Inne obiekty

W skład atrakcji miejskich w Białej Podlaskiej wchodzą różnorodne obiekty, które przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów. Do najważniejszych z nich zalicza się:

• Amfiteatr w gestii Bialskiego Centrum Kultury, będący miejscem na 990 miejsc, przeszedł znaczną modernizację oraz zadaszenie w 2020 roku, co zwiększyło jego funkcjonalność,
• Pomnik Bogusława Kaczyńskiego, którego autorem jest Stanisław Milewski. Znajduje się on przy szkole muzycznej i został odsłonięty 2 maja 2020,
• Pomnik św. Jana Kantego, który umieszczony jest na cokole z lastriko o wysokości dziesięciu metrów. Jest to kopia pierwotnej figury z dawnych lat, która niegdyś stała przed starym szpitalem. Istnieją jednak kontrowersje dotyczące tożsamości postaci, bowiem w katalogu zabytków figura jest identyfikowana jako Karol Boromeusz. Warto zaznaczyć, że pomnik przeszedł renowację w listopadzie 2023 roku.

Badania

W latach 1982–1985 przeprowadzono badania archeologiczne, które były kierowane przez Jerzego Cichomskiego.

Następnie, w okresie 1983–1984, zrealizowano badania geofizyczne, które zostały zorganizowane przez Przedsiębiorstwo Polonijno-Zagraniczne EL-GE-REW Pol-France.

W latach 2000–2002 miały miejsce kolejne badania archeologiczne, znowuż pod przewodnictwem Mieczysława Bienia.

Ostatnie badania odbyły się w latach 2013–2015, również pod nadzorem Mieczysława Bienia, co świadczy o ciągłym zainteresowaniu tym obszarem badań.

---

Oceń: Zespół pałacowo-parkowy Radziwiłłów w Białej Podlaskiej

---