Kościół św. Antoniego w Białej Podlaskiej

---

Historia kościoła

Okres wojen, który miał miejsce w połowie XVII wieku, był dla Białej Podlaskiej czasem licznych zniszczeń i ciężkich doświadczeń. Najazd Szwedów w 1656 roku, wkroczenie wojsk Jerzego II Rakoczego, wojna polsko-rosyjska, a także plądrowanie Podlasia przez skonfederowane oddziały ze stron polskich i litewskich, przyczyniły się do znacznego zmniejszenia ludności tego regionu – szacuje się, że liczba mieszkańców Podlasia zmniejszyła się o połowę. Warunki życia w Białej były zbliżone do tych, w jakich żyli chłopi, co sprawiło, że stały się one niezwykle trudne. W obliczu tej sytuacji nastąpił również spadek poziomu duszpasterstwa oraz religijności w całym Hrabstwie Bialskim. Aby przeciwdziałać tej duchowej i kulturowej degradacji, podjęto decyzję o osiedleniu w Białej zakonu reformatów.

W 1670 roku, po czterech latach starań, za zgodą Jana Kazimierza, Michał Kazimierz Radziwiłł wraz z żoną, Katarzyną, sprowadzili do Białej reformackich zakonników. Pierwsze osoby, które przybyły do miasta w 1671 roku z Poznania, to o. Sylwester Nadolski oraz o. Jan Kapistran. Projekt budowli kościoła oraz zespołu klasztornego został przedstawiony fundatorom już w 1671 roku.

Kościół, ufundowany w 1670 roku przez Michała Kazimierza Radziwiłła oraz Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową, charakteryzował się znacznie bogatszym wystrojem wnętrza niż inne kościoły reformackie, co odzwierciedlało ambicje, prestiż i możliwości materialne Radziwiłłów. Budowa murowanego kościoła trwała od 1672 do 1684 roku, a przypisuje się ją projektowi Augustyna Locciego Młodszego, podczas gdy fasada miała zapewne innego autora. Kierownictwo budowy sprawował warszawski architekt Andrys Huber, a prace budowlane oraz wyposażanie świątyni zakończono w 1684 roku. Kościół poświęcił w 1688 roku biskup kijowski Andrzej Chryzostom Załuski, który ufundował w latach 1682–1686 siedem ołtarzy, które zostały wykonane przez Andrycza Huberta.

Kościół został ponownie wzbogacony przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową, która w 1739 roku sfinansowała nowe rozbudowane ołtarze według projektu o. Mateusza Osieckiego. W 1788 roku miało miejsce uroczyste sprowadzenie relikwii błogosławionego Pacyfika. W pierwszej połowie XVIII wieku zbudowano murowane ogrodzenie z malunkami stacji Drogi Krzyżowej, a w latach 1989–1990 umieszczono tam zespół tablic pamiątkowych, nazywanych Podlaskim Epitafium Żołnierskim.

Rok 1836 przyniósł remont kościoła, a być może wtedy dokonano nadbudowy szczytu fasady. Po kasacie klasztoru w 1867 roku kościół funkcjonował jako filia parafialnego św. Anny. W 1869 roku zmienił swoją funkcję na cerkiew unicką, a od 1875 do 1915 roku pełnił rolę cerkwi prawosławnej. Wyposażenie kościoła zostało przeniesione do okolicznych parafii, w tym konfesjonały, ławki, ołtarze Matki Bożej i św. Antoniego oraz inne wartościowe elementy.

Po 1915 roku dokonano rekonstrukcji, a wówczas do kościoła powróciły dwa ołtarze i część wyposażenia, które wcześniej przechowywano w kościele św. Anny. Po 1919 roku utworzono parafię wojskową pod wezwaniem Krzyża Świętego. W 1940 roku kościół został zmieniony w skład amunicji, a bramka przed świątynią została zniszczona. W 1944 roku kościół ucierpiał częściowo, a wyposażenie, z wyjątkiem ołtarza Matki Bożej oraz niektórych obrazów, zostało zniszczone. Remont wnętrza przeprowadzono w tym samym roku, a w 1946 roku zawieszono kute, neobarokowe kandelabry oraz żyrandol.

Od lat 1950 do 1951 zainstalowano bramę z dwiema furtkami i żelazną kratą, a także dokonano wymiany posadzki w nawie głównej. Również w tym okresie powstały nowe ołtarze, w tym Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz Chrystusa Ukrzyżowanego. W 1956 roku przeprowadzono rekonstrukcję sygnaturki, a remont dachu miał miejsce w latach 1957–1958. W związku z brakiem powołań zakon reformacki został zastąpiony przez zakon oo. kapucynów w 1965 roku.

W 1971 roku dokonano aranżacji piwnic na sale katechetyczne. W roku 2000 zmieniono układ placu przed kościołem, rozbierając bramę i stawiając pomnik Jana Pawła II. W 2005 roku zbudowano neobarokowy ołtarz w kaplicy, a wewnątrz umieszczono witraż Błogosławionego Honorata Koźmińskiego oraz portret Jana Pawła II jako zwieńczenie.

W sierpniu 2020 roku odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą żołnierzom 34 pułku piechoty, który niegdyś stacjonował w Białej Podlaskiej.

Historia klasztoru

W historii klasztoru w Białej Podlaskiej możemy dostrzec wiele zmian i wydarzeń, które miały wpływ na jego losy. Na początku wzniesiony był on jako obiekt drewniany, który został zastąpiony przez murowany w latach 1687–1692. W 1743 roku, ważnym krokiem w rozwoju instytucji było uposażenie biblioteki klasztornej dokonane przez Annę z Sanguszków Radziwiłłową.

Po kasacie klasztorów w 1867 roku, zakonnicy przenieśli się do Pilicy, co skutkowało podziałem budynku oraz ogrodów na dwie części. W jednej z nich znajdował się wikary, natomiast w drugiej mieściło się seminarium nauczycielskie. Ważnym momentem w historii była decyzja o przekazaniu biblioteki do seminarium w Lublinie pod koniec 1869 roku.

W roku 1908 klasztor przeszedł istotną przebudowę, co miało znaczenie dla jego wyglądu oraz funkcji. Mimo trudnych czasów, pod koniec 1918 roku został zwrócony katolikom, a w 1919 roku zawarto pięcioletnią umowę z biskupem podlaskim Henrykiem Przeździeckim dotyczącą dzierżawy klasztoru ministerstwu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Ministerstwo zdecydowało się na uruchomienie w klasztorze gimnazjum żeńskiego, a w kolejnych latach, aż do 1993 roku, obiekt pełnił funkcję liceum ogólnokształcącego. Dziś klasztor ten pozostaje w rękach oo. kapucynów, stanowiąc ważny element lokalnego krajobrazu duchowego i historycznego.

---

Oceń: Kościół św. Antoniego w Białej Podlaskiej

---