Jankiel Wiernik

---

Życiorys

Przed wybuchem II wojny światowej Jankiel Wiernik osiedlił się w Warszawie, gdzie pracował jako doświadczony cieśla oraz rządca majątku rodziny Krzywoszewskich. Niestety, 23 sierpnia 1942 roku, jego życie uległo drastycznej zmianie, gdy został deportowany z warszawskiego getta do obozu zagłady w Treblince.

Po przybyciu do obozu, Wiernik nie został od razu zamordowany. Został wyselekcjonowany do pracy – początkowo zajmował się transportem trupów z komór gazowych do masowych grobów. Potem, korzystając ze swoich umiejętności budowlanych, został przydzielony do budowy baraków, obiektów strażniczych oraz bramy wejściowej. Dzięki tym zajęciom zyskał dostęp zarówno do obozu pracy Treblinka I, jak i obozu zagłady Treblinka II.

Właśnie ten dostęp umożliwił mu zostanie jednym z kluczowych organizatorów zbrojnego buntu więźniów, który miał miejsce w sierpniu 1943 roku.

Jankiel Wiernik zdołał uciec w trakcie buntu, 2 sierpnia 1943 roku, zabijając jednego ze strażników siekierą. Szybko ukrył się w towarowym pociągu, co umożliwiło mu powrót do Warszawy. Tam rodzina Krzywoszewskich, jego wcześniejsi pracodawcy, udzieliła mu schronienia oraz pomogła w zdobyciu fałszywej kenkarty na nazwisko Kowalczyk. O tym, że jest bezcennym świadkiem zagłady w Treblince, z wiedzą członków Żegoty i ŻOB przekonał Wiernika do spisania wszystkiego, co zapamiętał. Jego dokument, zatytułowany Rok w Treblince, został wydany na początku 1944 roku.

Jankiel ukrywał się w Warszawie aż do wybuchu powstania warszawskiego, posługując się przy tym nazwiskiem Jan Smarzyński. Brał udział w powstaniu jako żołnierz Armii Ludowej.

W 1949 roku postanowił opuścić Polskę, najpierw udając się do Szwecji, a następnie do Izraela. W latach 50. stworzył drewnianą makietę obozu w Treblince, którą zaprezentował podczas procesu Adolfa Eichmana, zeznając w tej sprawie w 1961 roku. Jego wcześniej złożone zeznania były też wykorzystane jako materiał dowodowy w procesie Ludwiga Fischera, który odbył się w 1947 roku.

Zmarł w 1972 roku w Riszon le-Cijjon, mając 83 lata.

Rok w Treblince

Rok w Treblince jest dokumentem, który pozostawia głęboki ślad w historii. Opisuje on zdarzenia, które można uznać za „najbardziej wstrząsający dokument tamtych czasów”. Wiernik, w sposób niezwykle precyzyjny i oparty na faktach, relacjonuje kolejne etapy eksterminacji, które miały miejsce w Treblince. Opisuje nie tylko przybycie transportów, ale także okrutne metody zacierania śladów zbrodni, takie jak palenie zwłok na rusztach wykonanych z szyn kolejowych.

Drukujący ten dokument, konspiracyjny drukarz Ferdynand Arczyński, wielokrotnie przerywał swoją pracę z powodu szoku, jaki wywoływały poruszające treści przedstawione w broszurze. Początkowo, relacja Wiernika została opublikowana w formie dwudziestoczterostronicowej broszury konspiracyjnej, wydanej przez Komisję Koordynacyjną ŻKN oraz Bund, we współpracy z Radą Pomocy Żydom.

Wydanie broszury miało miejsce w drukarni konspiracyjnej Stronnictwa Polskiej Demokracji, zlokalizowanej przy ulicy Nowy Świat 43. Nakład broszury, według oceny Władysława Bartoszewskiego, który brał udział w jej dystrybucji, wynosił około 2000 egzemplarzy.

Relacja w formie mikrofilmów dotarła, w ramach konspiracyjnych działań, do Londynu, gdzie została przekazana wraz z innymi dokumentami polskiego podziemia. Już w 1944 roku, świadectwo Wiernika zostało przetłumaczone na język angielski, jidysz i hebrajski, a następnie wydane w Stanach Zjednoczonych oraz Izraelu, gdzie ukazało się także tłumaczenie w języku francuskim.

W 2003 roku, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa zdecydowała się na wydanie „Roku w Treblince” z przedmową Władysława Bartoszewskiego, co podkreśla znaczenie tego dokumentu w naszej zbiorowej pamięci.

---

Oceń: Jankiel Wiernik

---