Najczęstsze choroby alergiczne – przyczyny, objawy i leczenie

Co to jest alergia?

Alergia to nic innego jak pomyłka naszego organizmu – nieprawidłowa reakcja na substancje, które w normalnych warunkach nie stanowią zagrożenia. Te substancje nazywamy alergenami. Zamiast je ignorować, układ odpornościowy mylnie uznaje je za wroga i rozpoczyna atak, co z kolei wywołuje szereg nieprzyjemnych dolegliwości. Ta nadmierna reakcja immunologiczna jest właśnie tym, co definiuje alergię. Przykładowo, kontakt z pyłkami roślin u alergika może skutkować katarem siennym i łzawieniem oczu. Co istotne, alergie dotykają ogromną część populacji globu. Statystyki wskazują, że ponad 30% ludzi na świecie cierpi na jakąś formę alergii, co stanowi znaczący odsetek.

Jakie są przyczyny rozwoju astmy?

Astma, choroba dotykająca miliony, jest wynikiem złożonej interakcji między naszymi genami a otaczającym nas światem. Nasze dziedzictwo genetyczne, te skłonności odziedziczone po przodkach, niewątpliwie odgrywają tu zasadniczą rolę. Jednak to, co wdychamy i z czym stykamy się na co dzień, ma równie istotny wpływ na rozwój schorzenia.

Alergeny unoszące się w powietrzu, takie jak:

• niewidoczne gołym okiem pyłki kwiatów,
• wszechobecne roztocza kurzu domowego,
• sierść naszych futrzastych towarzyszy,

mogą uruchomić kaskadę reakcji alergicznych. U osób posiadających pewne wrodzone predyspozycje, te reakcje mogą prowadzić do rozwoju chronicznego stanu zapalnego w oskrzelach, będącego charakterystyczną cechą astmy. Co więcej, pogarszający się stan powietrza, którym oddychamy, również nie pozostaje bez wpływu; zanieczyszczenia mogą potęgować ten stan zapalny w naszych drogach oddechowych. Innymi słowy, astma rozwija się, gdy odziedziczone skłonności genetyczne spotykają się z niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. Mimo że jest to choroba wymagająca uwagi, odpowiednie leczenie pozwala na skuteczną kontrolę objawów i prowadzenie normalnego życia.

Jakie czynniki wpływają na występowanie alergii?

Alergie to skomplikowana sprawa, gdzie za ich wystąpienie odpowiadają zarówno nasze geny, jak i otaczający nas świat. Dziedzictwo genetyczne może zwiększyć podatność na alergię, ale to realia środowiskowe, zwłaszcza ekspozycja na alergeny, najczęściej uruchamiają całą lawinę reakcji. Osoby z atopią, czyli wrodzoną skłonnością do alergii, powinny szczególnie uważać na kontakt z potencjalnymi czynnikami wywołującymi.

Do głównych „prowokatorów” z otoczenia należą:

• Alergeny wziewne: pyłki traw, drzew i chwastów, mikroskopijne roztocza kurzu domowego oraz zarodniki pleśni. Wdychamy je każdego dnia wraz z powietrzem, często nie zdając sobie z tego sprawy,
• Alergeny pokarmowe: mleko krowie, jaja kurze, orzechy (zwłaszcza ziemne i drzewne) to klasyczne przykłady składników diety, które mogą wywoływać reakcje alergiczne,
• Zanieczyszczenie powietrza: smog i inne zanieczyszczenia działają drażniąco na drogi oddechowe, zwiększając ich wrażliwość na alergeny,
• Dym tytoniowy: zarówno czynne, jak i bierne palenie nasila objawy alergii i powoduje podrażnienie układu oddechowego, stanowiąc poważne zagrożenie dla zdrowia,
• Alergeny zawodowe: niektóre substancje, z którymi stykamy się w pracy, np. specyficzne pyły czy chemikalia, mogą również wywoływać uczulenia.

Wczesna ekspozycja małych dzieci na alergeny może podnosić prawdopodobieństwo rozwoju alergii w późniejszym życiu. Dlatego też, w przypadku dzieci szczególnie istotna jest profilaktyka i zachowanie ostrożności.

Jakie są najczęstsze choroby alergiczne?

Do najczęściej spotykanych schorzeń alergicznych należą te, które atakują:

• układ oddechowy,
• skórę,
• przewód pokarmowy.

To rozpowszechnione dolegliwości, z którymi zmaga się wiele osób. Alergiczny nieżyt nosa, inaczej nazywany katarem siennym, objawia się stanem zapalnym błony śluzowej nosa, powodując uporczywy katar i uczucie zatkanego nosa. Z kolei alergiczne zapalenie spojówek wywołuje reakcje w obrębie oczu, takie jak dokuczliwe swędzenie i łzawienie. Astma oskrzelowa charakteryzuje się zwężeniem dróg oddechowych, co znacznie utrudnia oddychanie i powoduje uczucie duszności. Alergiczne choroby skóry, obejmujące między innymi atopowe zapalenie skóry (AZS) i pokrzywkę, manifestują się poprzez różnorodne zmiany skórne, takie jak swędzące wysypki i zaczerwienienia. Alergia pokarmowa to odpowiedź organizmu na konkretne składniki pożywienia, na przykład orzechy lub mleko, które w normalnych warunkach są tolerowane. Podobnie, alergia na leki to niepożądana reakcja organizmu na substancje farmaceutyczne, a jej nasilenie może być różne. Szczególnie niebezpieczna może być alergia na jad owadów, która w skrajnych przypadkach prowadzi do anafilaksji – gwałtownej i potencjalnie śmiertelnej reakcji alergicznej, wymagającej natychmiastowej interwencji medycznej.

Jakie są rodzaje alergii pokarmowej?

Alergia pokarmowa dzieli się zasadniczo na dwa typy, w zależności od sposobu reakcji naszego systemu immunologicznego – wyróżniamy alergię IgE-zależną i IgE-niezależną. Alergia IgE-zależna charakteryzuje się natychmiastową reakcją organizmu, w której istotną rolę odgrywają przeciwciała IgE. Po spożyciu alergenu, bardzo szybko uwalniana jest histamina oraz inne substancje zapalne, co manifestuje się objawami takimi jak pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy, wymioty czy biegunka, a w skrajnych przypadkach nawet wstrząs anafilaktyczny. Szacuje się, że tego typu alergia, na przykład na białka mleka krowiego, dotyka 2-3% niemowląt. Z kolei alergia IgE-niezależna wywołuje reakcję opóźnioną, angażując mechanizmy odpornościowe inne niż przeciwciała IgE. Objawia się to przede wszystkim problemami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak przewlekła biegunka, zaparcia, kolki, refluks żołądkowo-przełykowy, a także zmianami skórnymi, np. atopowym zapaleniem skóry. Przykładem jest FPIES (zespół zapalenia jelit wywołany białkami pokarmowymi).

Do najpowszechniejszych alergenów pokarmowych (niezależnie od typu alergii) należą:

• białka mleka krowiego,
• jaja kurze,
• orzechy – zarówno ziemne, jak i drzewne,
• ryby i skorupiaki,
• soja i pszenica.

Warto też mieć świadomość występowania reakcji krzyżowych – osoby z alergią na pyłki mogą doświadczać reakcji alergicznych po spożyciu niektórych owoców i warzyw, co prowadzi do wystąpienia zespołu alergii jamy ustnej (OAS).

Czym jest alergiczny nieżyt nosa?

Alergiczny nieżyt nosa to zapalenie błony śluzowej nosa, wywołane przez wdychane alergeny, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt. Problem ten dotyka znaczną część populacji, szacunkowo od 10 do 25%. Wyróżniamy dwa podstawowe typy tej dolegliwości:

• sezonowy, typowy dla okresów pylenia roślin, jak na przykład w przypadku pyłkowicy,
• całoroczny, który występuje niezależnie od pory roku.

Jakie są objawy alergicznego nieżytu nosa?

Alergiczny nieżyt nosa objawia się przede wszystkim:

• wodnistą wydzieliną,
• uczuciem zatkanego nosa,
• nawracającymi atakami kichania.

Do tego często dołącza się uciążliwe swędzenie. Nierzadko alergii towarzyszą również symptomy ze strony oczu. Typowym objawem zapalenia spojówek jest nadmierne łzawienie i uporczywe swędzenie. Wyróżniamy dwie odmiany alergicznego nieżytu nosa, bazując na czasie występowania dolegliwości:

• sezonowa postać atakuje w czasie pylenia roślin,
• postać całoroczna dokucza pacjentom nieustannie, przez cały rok.

Jakie metody leczenia alergicznego nieżytu nosa?

Terapia alergicznego nieżytu nosa opiera się na dwóch filarach: unikaniu kontaktu z alergenami oraz farmakoterapii. Kluczowe jest zidentyfikowanie i wyeliminowanie czynników wywołujących reakcję alergiczną z naszego otoczenia. W leczeniu farmakologicznym stosuje się różnorodne leki, których zadaniem jest łagodzenie objawów i kontrolowanie stanu zapalnego. Do dyspozycji mamy kilka grup leków:

• Leki przeciwhistaminowe: preparaty te redukują uciążliwe swędzenie nosa, kichanie, wodnisty wyciek z nosa oraz łzawienie oczu. Dostępne są zarówno w formie tabletek doustnych, jak i aerozoli do nosa,
• Glikokortykosteroidy donosowe: charakteryzują się silnym działaniem przeciwzapalnym, efektywnie zmniejszając obrzęk i przekrwienie błony śluzowej nosa. Szczególnie skuteczne okazują się w terapii przewlekłego alergicznego nieżytu nosa,
• Leki obkurczające błonę śluzową nosa (sympatykomimetyki): działają błyskawicznie, odblokowując zatkany nos, redukując obrzęk i tym samym ułatwiając swobodne oddychanie. Niemniej jednak, z uwagi na ryzyko wystąpienia efektu odbicia (nasilenia objawów po zaprzestaniu stosowania), zaleca się ich krótkotrwałe używanie,
• Leki antyleukotrienowe: ich mechanizm działania polega na blokowaniu leukotrienów – substancji biorących aktywny udział w procesie zapalnym towarzyszącym alergii,
• Kromony: stabilizują komórki tuczne, zapobiegając uwalnianiu histaminy oraz innych mediatorów stanu zapalnego. Najlepsze efekty przynosi ich profilaktyczne stosowanie, jeszcze przed ekspozycją na alergen.

Dodatkowo, immunoterapia alergenowa (odczulanie) stanowi jedyną metodę, która celuje w przyczynę alergii. Metoda ta polega na stopniowym podawaniu małych, kontrolowanych dawek alergenu, co z czasem prowadzi do zmniejszenia wrażliwości organizmu i złagodzenia objawów.

Czym jest alergiczne zapalenie spojówek?

Alergiczne zapalenie spojówek to reakcja zapalna, która dotyka delikatną błonę wyściełającą powieki i pokrywającą gałkę oczną. Przyczyną są najczęściej alergeny, unoszące się w powietrzu, takie jak pyłki kwiatów, lub wchodzące w bezpośredni kontakt z okiem. Alergeny te mogą znajdować się w kosmetykach, płynach do soczewek kontaktowych, a nawet w niektórych kroplach do oczu.

Jak rozpoznać alergiczne zapalenie spojówek? Przede wszystkim, dokucza uporczywe swędzenie oczu. Dodatkowo pojawiają się:

• zaczerwienienie,
• nadmierne łzawienie,
• obrzęk powiek,
• pieczenie,
• nieprzyjemne drapanie pod powiekami.

Dolegliwość ta jest powszechna i często towarzyszy alergicznemu nieżytowi nosa, a kombinacja tych objawów bywa określana mianem alergicznego rhinoconjunctivitis.

Czym jest anafilaksja?

Anafilaksja to stan zagrażający życiu, wywołany gwałtowną reakcją alergiczną organizmu. Rozwija się niezwykle szybko i bezwzględnie wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.

Co ją powoduje? Najczęściej winne są alergeny, a wśród nich:

• pokarmy, takie jak orzechy lub owoce morza,
• niektóre leki, w tym popularne antybiotyki oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne,
• użądlenia owadów, jak pszczoły czy osy.

W trakcie tej reakcji, organizm w odpowiedzi na alergen, gwałtownie uwalnia substancje zapalne. To z kolei prowadzi do kaskady objawów, które stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia. Dlatego tak ważne jest, aby zareagować błyskawicznie w przypadku wystąpienia symptomów anafilaksji.

Czy alergia może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego?

Alergia bywa przyczyną wstrząsu anafilaktycznego – gwałtownej i zagrażającej życiu reakcji alergicznej. W takich sytuacjach liczy się każda sekunda, a natychmiastowa interwencja medyczna jest absolutnie niezbędna. Anafilaksja rozwija się bardzo szybko i jeżeli pomoc nie nadejdzie na czas, może skończyć się tragicznie. Gdy tylko pojawią się objawy anafilaktyczne, kluczowe jest jak najszybsze podanie epinefryny, znanej również jako adrenalina, a następnie wezwanie pogotowia. Co konkretnie może wywołać tę niebezpieczną reakcję? Najczęściej jest to kontakt z alergenem, takim jak składnik pokarmowy, substancja zawarta w leku lub jad owada. Pamiętajmy, że szybka reakcja w przypadku anafilaksji dosłownie ratuje życie.

Jakie są objawy alergii?

Objawy alergii potrafią przybierać rozmaite formy, a ich charakter zależy od konkretnego alergenu, rodzaju alergii oraz obszaru ciała, który został zaatakowany. Reakcje alergiczne mogą dotykać układu oddechowego, skóry, przewodu pokarmowego, a nawet oczu, manifestując się na różne sposoby.

Alergie układu oddechowego wiążą się z szeregiem dolegliwości. Przykładem jest:

• obfity, wodnisty katar, któremu często towarzyszą niekontrolowane ataki kichania,
• kaszel, zarówno suchy, jak i mokry, to kolejna potencjalna oznaka,
• duszności oraz uczucie ucisku w klatce piersiowej, utrudniające normalne oddychanie.

Jeśli chodzi o skórę, objawy alergii charakteryzują się przede wszystkim uporczywym i trudnym do zniesienia swędzeniem. Do objawów alergii skórnych zaliczamy:

• pokrzywkę, czyli swędzące bąble pojawiające się na skórze,
• obrzęki, szczególnie wokół twarzy i szyi,
• wypryski i różnego rodzaju zmiany skórne w przypadku atopowego zapalenia skóry.

Alergie pokarmowe najczęściej dają o sobie znać poprzez problemy trawienne. Do najczęstszych objawów alergii pokarmowych zaliczamy:

• biegunkę,
• wymioty,
• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• nadmierną produkcję gazów. U najmłodszych dzieci alergia pokarmowa niekiedy wywołuje męczącą kolkę.

Z kolei alergia oczu najczęściej objawia się nadmiernym łzawieniem oraz uporczywym swędzeniem, które bywa bardzo uciążliwe. Zaczerwienienie spojówek, znane jako alergiczne zapalenie spojówek, to kolejny charakterystyczny symptom. Ponadto, może wystąpić obrzęk powiek, powodując dyskomfort i pogorszenie widzenia.

Jakie są zagrożenia związane z alergią?

Ignorowanie alergii i zaniechanie leczenia znacząco obniża komfort życia, a dodatkowo zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych schorzeń alergicznych, co jest zgodne z koncepcją tzw. marszu atopowego. Alergie mogą powodować komplikacje oddechowe, w tym astmę, która znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie. W skrajnych przypadkach, pojawiają się zagrażające życiu reakcje anafilaktyczne, takie jak wstrząs anafilaktyczny, który obliguje do natychmiastowej interwencji medycznej. Nieleczony katar sienny może natomiast skutkować zapaleniem zatok oraz ucha środkowego, powodując silny ból i dyskomfort. Reasumując, problemy alergiczne wymagają starannej obserwacji i wdrożenia właściwej terapii.

Jakie testy diagnostyczne są stosowane w diagnostyce alergii?

W diagnostyce alergii wykorzystuje się różnorodne testy, które pomagają precyzyjnie zidentyfikować alergeny odpowiedzialne za wywoływanie niepożądanych reakcji. Do najczęściej stosowanych należą:

• testy skórne,
• próby prowokacyjne,
• badania poziomu IgE,
• nowocześniejsze metody diagnostyczne.

Testy skórne stanowią podstawę w procesie wykrywania alergii i dzielą się na kilka typów. Wśród nich wyróżniamy punktowe testy skórne (prick testy), gdzie na powierzchnię skóry aplikuje się roztwór zawierający potencjalny alergen, a następnie delikatnie nakłuwa się to miejsce, umożliwiając alergenowi wnikanie. Obserwacja reakcji, takich jak zaczerwienienie, obrzęk czy świąd, pozwala ocenić odpowiedź organizmu. Kolejnym rodzajem są testy śródskórne, polegające na wstrzyknięciu niewielkiej ilości roztworu alergenu pod skórę. Stosuje się je w sytuacjach, gdy prick testy nie przyniosły jednoznacznych wyników, a podejrzenie alergii nadal pozostaje silne, umożliwiając wykrycie nawet subtelnych reakcji alergicznych. Próby prowokacyjne, przeprowadzane w kontrolowanych warunkach, na przykład w szpitalu pod ścisłym nadzorem lekarza, polegają na podaniu pacjentowi podejrzanego alergenu, aby zaobserwować reakcję organizmu. Tego typu testy stosuje się, gdy wyniki testów skórnych i badań IgE są niejasne, a ich celem jest potwierdzenie lub wykluczenie alergii. Badanie przeciwciał IgE koncentruje się na pomiarze poziomu IgE we krwi, z uwzględnieniem identyfikacji tych specyficznych IgE, które są skierowane przeciwko konkretnym alergenom. Pozwala to na precyzyjne wskazanie substancji wywołujących reakcje alergiczne. Nowoczesne testy alergiczne umożliwiają jednoczesną analizę reakcji na wiele alergenów. Przykładem jest test ALEX, który bada odpowiedź na 282 alergeny, oraz test ISAC, analizujący reakcję na 112 alergenów. Te testy in vitro, wykonywane na próbce krwi, stanowią cenne uzupełnienie diagnostyki alergii. Oprócz wymienionych metod, w diagnostyce alergii wykorzystuje się także inne techniki, takie jak diagnostyka okulistyczna w przypadku alergicznego zapalenia spojówek. Wybór odpowiedniej metody zależy od podejrzewanego alergenu oraz prezentowanych przez pacjenta objawów.

Jakie są różnice między alergią IgE-zależną a IgE-niezależną?

Alergie IgE-zależne i IgE-niezależne to dwa odmienne rodzaje reakcji alergicznych, a główna różnica między nimi tkwi w mechanizmie ich powstawania oraz w manifestujących się symptomach.

Alergia IgE-zależna charakteryzuje się:

• błyskawiczną reakcją organizmu,
• jest wywoływana przez specyficzne przeciwciała IgE, które uwalniają histaminę,
• histamina jest odpowiedzialna za pojawienie się objawów takich jak swędząca pokrzywka czy niebezpieczny obrzęk naczynioruchowy,
• w skrajnych przypadkach może dojść do anafilaksji, stanu zagrażającego życiu,
• reakcja alergiczna następuje niemal natychmiast po kontakcie z wywołującą ją substancją.

Natomiast alergia IgE-niezależna to reakcja opóźniona, gdzie główną rolę odgrywają limfocyty T oraz inne składowe systemu odpornościowego. Przeciwciała IgE nie odgrywają tu kluczowej roli. Ten typ alergii manifestuje się przede wszystkim dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego, takimi jak bóle brzucha czy uporczywa biegunka. Rozwój reakcji jest znacznie wolniejszy niż w przypadku alergii IgE-zależnej.

Jak często występuje pokrzywka?

Pokrzywka to powszechna dolegliwość alergiczna, objawiająca się uciążliwym swędzeniem skóry i występowaniem bąbli. Szczególnie narażone są na nią osoby z atopią, czyli ze skłonnością do reakcji alergicznych – szacuje się, że nawet jedna czwarta atopików doświadcza tego problemu.

Przyczyn pokrzywki jest wiele, a wśród nich wyróżnia się:

• alergeny pokarmowe,
• leki (w tym popularne antybiotyki),
• jad owadów (na przykład pszczół czy os),
• bodźce fizyczne (takie jak ucisk, zimno, ciepło, a nawet stres).

Zatem, pokrzywka alergiczna stanowi złożoną odpowiedź organizmu na szereg różnych czynników, z którymi stykamy się na co dzień.

W jaki sposób można kontrolować objawy alergii?

Kontrolowanie symptomów alergii wymaga zastosowania kilku kluczowych strategii, które można dopasować indywidualnie do konkretnego rodzaju alergii i potrzeb danej osoby. Podstawą jest identyfikacja i konsekwentne unikanie alergenów, które wywołują niepożądane reakcje organizmu. Równie istotne jest leczenie farmakologiczne, mające na celu złagodzenie uciążliwych objawów i podniesienie jakości życia. W niektórych sytuacjach, gdy konwencjonalne metody nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, rekomendowana bywa immunoterapia alergenowa, znana również jako odczulanie. Jej celem jest stopniowe zmniejszenie wrażliwości pacjenta na dany alergen.

Farmakoterapia alergii oferuje szeroki wachlarz leków, dostępnych zarówno na receptę, jak i bez niej. Leki przeciwhistaminowe blokują działanie histaminy, substancji odpowiedzialnej za szereg objawów alergicznych, takich jak:

• świąd,
• kichanie,
• łzawienie oczu.

Glikokortykosteroidy, działając przeciwzapalnie, stosowane są miejscowo w postaci kremów lub aerozoli do nosa, redukując obrzęk błon śluzowych; jednak w cięższych przypadkach, lekarz może zdecydować o włączeniu glikokortykosteroidów doustnych. Z kolei leki sympatykomimetyczne, obkurczając naczynia krwionośne w nosie, udrażniają go i ułatwiają oddychanie, ale z uwagi na ryzyko efektu „odbicia” powinny być stosowane krótkotrwale. Ponadto, dostępne są leki antyleukotrienowe, hamujące leukotrieny, które odgrywają istotną rolę w reakcjach alergicznych, a także kromony, które stabilizują komórki tuczne, zapobiegając uwalnianiu histaminy. Immunoterapia swoista (odczulanie) działa przyczynowo, a nie tylko objawowo, poprzez podawanie wzrastających dawek alergenu, co stopniowo zmniejsza wrażliwość organizmu i w efekcie łagodzi symptomy alergii.

Oprócz interwencji farmakologicznych i immunoterapii, kluczową rolę odgrywa profilaktyka, która obejmuje:

• unikanie alergenów,
• dbanie o czystość powietrza,
• stosowanie odpowiedniej diety.

W przypadku alergii pokarmowych, często zaleca się dietę eliminacyjną, polegającą na wykluczeniu produktów wywołujących reakcje alergiczne. Regularne sprzątanie i wietrzenie pomieszczeń pomaga zredukować ilość alergenów w otoczeniu.